Bùng phát khí độc: Khí nào nguy hiểm nhất?

Nguồn gốc và sự hình thành của NH₃ và NO₂

NH₃ (Amoniac)

Amoniac (NH₃) sinh ra từ quá trình phân hủy chất hữu cơ trong ao nuôi, bao gồm phân tôm, thức ăn dư thừa và xác động vật chết. Quá trình này xảy ra nhờ vi khuẩn phân giải protein, tạo ra amoni (NH₄₊) và amoniac (NH₃). Trong môi trường nước, NH₃ là dạng khí độc, trong khi NH₄₊ ít gây hại hơn.

Yếu tố quyết định tỷ lệ NH₃/NH₄₊ trong nước là pH. Khi pH cao (trên 8.5), NH₃ chiếm tỷ lệ lớn hơn, gây nguy hiểm cho tôm. Khi pH thấp (dưới 7), phần lớn NH3 chuyển thành NH₄₊, ít độc hơn.

NO₂ (Nitrit)

Nitrit (NO₂) hình thành từ quá trình nitrat hóa do vi khuẩn Nitrosomonas thực hiện. Khi NH₃ trong nước bị oxy hóa, vi khuẩn này chuyển hóa NH₃ thành NO₂. Bình thường, NO₂ sẽ tiếp tục bị vi khuẩn Nitrobacter chuyển hóa thành NO₃ (nitrat), ít độc hơn. Tuy nhiên, nếu quá trình này bị gián đoạn do thiếu oxy hoặc mất cân bằng vi sinh, NO₂ sẽ tích tụ trong nước và trở thành mối đe dọa nghiêm trọng.

Ảnh hưởng của NH₃ và NO₂ đến tôm

Tác hại của NH₃

NH₃ thâm nhập vào mang tôm, gây tổn thương mô và làm giảm khả năng hấp thụ oxy.

Khi nồng độ NH₃ cao, tôm có dấu hiệu bơi lờ đờ, kém ăn, nổi đầu và có thể chết hàng loạt.

NH₃ làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến tôm dễ bị nhiễm bệnh hơn.

Ở nồng độ từ 0.1 – 0.5 mg/L, NH₃ đã có thể gây độc cho tôm. Khi vượt quá 1 mg/L, nguy cơ tôm chết rất cao.

Bổ sung vi sinh để kịp thời xử lý và kiểm soát khí độc trong ao tôm. Ảnh: Tép Bạc

Tác hại của NO₂

NO₂ gây ngộ độc máu do nó làm giảm khả năng vận chuyển oxy trong hemocyanin (chất vận chuyển oxy của tôm).

Khi nhiễm độc NO₂, tôm có biểu hiện thở gấp, bơi yếu, vỏ tôm có màu nhợt nhạt hoặc hơi xanh tái.

NO₂ ảnh hưởng đến hệ thần kinh và tiêu hóa của tôm, làm tôm giảm ăn, tăng tỷ lệ chết.

Chỉ cần nồng độ NO₂ từ 0.25 – 0.5 mg/L, tôm đã có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Khí nào nguy hiểm hơn?

Cả NH₃ và NO₂ đều nguy hiểm, nhưng mức độ tác động của mỗi loại phụ thuộc vào điều kiện môi trường.

NH₃ nguy hiểm hơn khi pH nước cao vì nó tồn tại ở dạng độc hại nhiều hơn.

NO₂ nguy hiểm hơn khi hệ vi sinh trong ao bị suy giảm hoặc oxy trong nước thấp, khiến quá trình chuyển hóa NO₂ thành NO₃ bị gián đoạn.

Nếu xét về ngưỡng gây độc, NH₃ có thể gây chết tôm nhanh hơn nếu nồng độ quá cao, nhưng NO₂ có thể gây chết âm thầm và khó phát hiện hơn.

Cách kiểm soát NH₃ và NO₂

Giảm NH₃ trong ao tôm

Kiểm soát lượng thức ăn để tránh dư thừa, hạn chế sự phân hủy tạo NH₃.

Tăng cường quạt nước để duy trì oxy hòa tan, hỗ trợ vi khuẩn chuyển hóa NH₃.

Duy trì pH ở mức ổn định từ 7.5 – 8.3 để hạn chế NH₃ tồn tại ở dạng độc.

Sử dụng vi sinh để thúc đẩy quá trình phân giải NH₃ thành NO₂ và NO₃.

Giảm NO₂ trong ao tôm

Tăng cường sục khí để thúc đẩy quá trình oxy hóa NO₂ thành NO₃.

Bổ sung vi khuẩn Nitrobacter giúp chuyển hóa NO₂ nhanh chóng.

Kiểm tra và duy trì hàm lượng oxy hòa tan trên 5 mg/L.

Sử dụng khoáng chất như muối (NaCl) để giảm độc tính của NO₂ (Cl- cạnh tranh với NO_2- trong cơ chế hấp thụ của mang tôm).

Kiểm soát lượng thức ăn để tránh dư thừa. Ảnh: Tép Bạc

Cả NH₃ và NO₂ đều là khí độc nguy hiểm đối với tôm, nhưng mức độ nguy hiểm của từng loại phụ thuộc vào điều kiện môi trường. NH₃ nguy hiểm hơn khi pH cao, trong khi NO₂ trở nên nguy hiểm khi hệ vi sinh bị mất cân bằng. Do đó, để bảo vệ tôm khỏi các khí độc này, người nuôi cần duy trì môi trường ao nuôi ổn định, kiểm soát chất lượng nước chặt chẽ và sử dụng các biện pháp sinh học phù hợp. Việc phòng ngừa luôn quan trọng hơn xử lý khi sự cố xảy ra, vì vậy, hãy đảm bảo môi trường ao nuôi luôn trong trạng thái tốt nhất để tôm phát triển khỏe mạnh và đạt năng suất cao.